14 қаңтарға қараған түні Алматыда белгісіз біреулер журналист Динара Егеубаеваның көлігінің терезесін шағып, от қойған. Бұл жөнінде журналистің өзі және белсенділер, "Не дейді?" YouTube-арнасы хабарлады.

Арнаның хабарлауынша, көліктің салоны түк қалмай өртеніп кеткен. Журналист тікелей эфир кезінде мұны "өз өміріне жасалған қастандық" деп бағалады.

"Салонның ішінде кірпіш жатыр. Оны көліктің артқы әйнегінен лақтырған. Мен есеңгіреп қалдым... Көлік аулада тұр. Оның жанында өзге көліктер тұр. Жарылыс болуы мүмкін еді. Өте үлкен. Онда бірінші қабатта тұратын адамдар қаза табуы мүмкін еді. Олардың не істеп жатқанын түсінесіздер ме? Полиция, өрт сөндірушілер келді... Бұл Тоқаевтың "Жаңа Қазақстаны" деді журналист Динара Егеубаева тікелей эфир кезінде.

Кейбір белсенділер оқиғаны жуырда Динара Егеубаеваның мәжіліс сайлауына қатысатыны жайлы мәлімдемесімен байланыстырып, оқиғаға билікті кінәлады.

Полиция әзірге оқиғаға түсініктеме бермеді. Билік өкілдері де реакция танытпады.

Қаңтар оқиғасы кезіндегі азаптаулар, сот пен тергеудегі әділетіздіктер туралы көп хабар таратып келе жатқан журналист Динара Егеубаева былтыр қарашада белгісіз біреулер көлігінің әйнек тазалағышын желімдеп, құлпысын бұзып, дөңгелегінің желін шығарып кеткенін айтқан. Ізінше журналист үйіне тағы полиция қызметкерлері келгенін хабарлаған.

Қазақстанда журналистер кәсіби қызметіне байланысты тосқауыл-кедергілерге жиі ұшырайды. "Шекарасыз тілшілер" халықаралық ұйымының "Сөз бостандығы индексінде" Қазақстан 180 елдің арасында 122-орында тұр. Елде сөз бостандығының ахуалы күрделі деп бағаланады.

ОҚИ ОТЫРЫҢЫЗ

"Халықпен сөйлесе алмасаң, бес тіл білгеннен не пайда?"

Ақорда хабарламасында телефон әңгіме Украина жағының бастамасымен болғаны жазылған.

Телефон әңгіме барысында Тоқаев Қазақстан Украинада “халықаралық құқық қағидаттары негізінде бейбітшілік орнауына сөзсіз мүдделі” екенін айтқан.

“Атап айтқанда, президент Астананың әуел бастан әділдік негізінде бейбітшілік формуласын бірлесе іздеуді жақтағанын, БҰҰ Жарғысын, мемлекеттердің егемендігі мен аумақтық тұтастығына қолсұқпаушылық қағидатын сақтау туралы жүйелі түрде пікір білдіргенін еске салды. Қасым-Жомарт Тоқаевтың пікірінше, қазіргідей өте күрделі жағдайда Украина мемлекеттілігін сақтау мен қорғауды қамтамасыз ете отырып, қақтығысты байыпты түрде шешу маңызды” деп жазылған хабарламада.

Одан бөлек, Тоқаев “территориялық түйткілдің күрделі екенін түсінетінін” жеткізген.

“Бұл – халықаралық қатынастардағы ең қиын мәселе. Көбіне бейбітшілік туралы келісімге қол жеткізу, тіпті бітімге келу жолында еңсерілуі қиын кедергіге айналады. Бірақ қазіргі ең басты міндет – қауіпсіздігіне халықаралық кепілдік беру арқылы Украина елінің мемлекеттілігін сақтау” деп жазылған президенттің баспасөз қызметі таратқан хабарламада.

Тоқаев Қазақстан Украинамен өзара мүддеге сай келетін түрлі салада белсенді ынтымақтастық құруға ниетті екенін атап өткен.

Украина жағы бұл телефон әңгімеге қатысты әзірге хабарлама таратпады.

Ресми Астана Ресейдің Украинаға басып кіруін айыптаған жоқ, бірақ ресми түрде қолдаған да жоқ. Қазақстан бұған дейін Украинаның территориялық тұтастығын құрметтейтінін мәлімдеп, Ресей аннексиялап алған украин облыстарын "Ресейдің бөлігі" деп танымаған. Бірақ бір мезетте қазақстандық компаниялардың Ресейге тыйым салынған электронды бөлшектерді экспорттағанына дәлел көбейіп келеді.Ресейдің басқыншылығын қолдағаны үшін Батыс елдері санкция салған компаниялар арасында бірнеше қазақстандық компания бар. Бұл компаниялар Ресейге электроника сатып алуға көмектесіп, шектеулерді айналып өтуде қол ұшын берген деп айтылады.

Биыл ақпанда "сауда және интеграция министрлігі Еуроодақ санкция салған Қазақстандағы компанияларға қандай да бір шара қолдана ма?" деген Азаттық сұрағына министр Арман Шаққалиев "олар салық, экспорт бақылауы бойынша Қазақстан заңын бұзған болса, шара қолданамыз" деп жауап берген еді. Ол былтыр Батыстың санкциясына ілінген қазақстандық компанияларды "бір күндік компаниялар" деп атаған.

Зеленский мен Тоқаев 15 тамызда Аляскада Ресей президенті Владимир Путин мен АҚШ басшысы Дональд Трамп кездесейін деп отырған шақта телефонмен сөйлесіп отыр. Кей мәліметке қарағанда, Мәскеу мен АҚШ келісуі мүмкін ықтимал бейбіт келісім жобасында Украинаның бірақ аумақты беру туралы пунктер де бар. Зеленский 9 тамызда Украина "өз жерін сыйға бермейді" деп мәлімдеді. Әлеуметтік желіде ол "Ресей ұстанымында өзгеріс жоғын" жазған. Путин мен Трамп келіссөзі қарсаңында Украина мен Еуропа елдері АҚШ-қа соғысты тоқтату жоспарын таныстырған.

Сорбұлақта екінші адамның денесі табылып, судан шығарылды.

Қорғаныс министрлігінің хабарлауынша, құзыретті органдардың қатысуымен мәйітті тану жұмысы жүргізіліп жатыр.

Ведомство іздеу жұмысы тәулік бойы жүргізіліп жатқанын хабарлады. Іздеу жалғасып жатыр.

Су қоймасындағы балшық іздеу жұмыстарын қиындатып отыр деді ведомство өкілдері.

Қорғаныс министрлігіне тиесілі EC-145 әскери тікұшағы 25 шілдеде радардан жоғалған. Бортта үш әскери қызметкер болған. Ізінше ғарыш мониторингі барысында Алматы облысындағы Сорбұлақ көлі аумағында майға ұқсас дақ анықталған. Ертесінде көлден тікұшақ бөлшектері табылған, одан кейін іздеу жұмыстары басталды.

Бір күн бұрын ведомство Сорбұлақтан бір адамның денесі мен тікұшақ бөлшектері табылғанын хабарлаған.

Иран 8 тамызда АҚШ араағайындық етуімен Вашингтонда қол қойылған Әзербайжан мен Армения арасындағы келісімде қарастырылған көлік дәлізінің пайда болуына жол бермейді. Сенбі күні "Тасним" агенттігіне берген сұхбатында Иранның рухани көсемінің сыртқы істер жөніндегі кеңесшісі Әли Әкбар Уәләяти осылай деп мәлімдеді.

"Халықаралық бейбітшілік және гүлденуге арналған Трамп жолы" (Trump Route for International Peace and Prosperity, немесе TRIPP) деп аталатын дәліз Ақ үйде қол қойылған келісімнің негізгі элементі. Ол Әзербайжанды Нахчыван эксклавымен байланыстыруға тиіс, АҚШ бұл көлік жолын дамыту құқығына ие болды.

Уәлаяти жоба "жүзеге асырылмайды", ал аумақ "Трамп жалдамалыларының зиратына айналмақ" деп сес көрсетті. Оның айтуынша, бұл дәліз Оңтүстік Кавказдың қауіпсіздігіне қатер төндіреді.

"Иран Оңтүстік Кавказдың қауіпсіздігіне сәйкес әрекет ететінін алға тартады. Ресеймен немесе Ресейсіз. Бұл дәлізге Ресей де стратегиялық тұрғыдан қарсы деп есептейміз" деді Уәлаяти.

Тегеран ұзақ жылдардан бері Зангезур дәлізін құруға қарсы. Тегеранның пікірінше, мұндай дәліз Иранды Армения мен Кавказдың қалған бөлігінен оқшаулап, шекарада шетел әскерінің пайда болуына жол ашады. "Өз мүддемізді барынша күштік әдістермен қорғауға құқымыз бар" деді әскери жаттығушыларды меңзеген Уәлаяти.

Ал Ресей сыртқы істер министрлігінің мәлімдемесінде "Америка жағының араағайындық етуімен Оңтүстік Кавказ республикалары басшыларының Вашингтондағы кездесуін оң бағалауға болады" деп жазылған.

"Оңтүстік Кавказ проблемаларының оңтайлы шешімі - жақын көршілері - Ресей, Иран, Түркияның қолдауымен аймақ елдерінің өздері әзірлеген шешімді табу және жүзеге асыру" деп жазылған.

Иран сыртқы істер министрлігі Армения мен Әзербайжан арасындағы "бейбіт келісім мәтінінің аяқталуын" жылы қабылдағанмен "ортақ шекараға жақын жерде шетел ықпалының теріс салдарына" алаңдаушылық білдірді. Ведомство өкілдері мұндай қадамдар "аймақтың қауіпсіздігіне нұқсан келтіріп, тұрақсыздықты бұзады" деді.

Әзербайжан мен Армения арасындағы құжат Әзербайжан мен Нахчыван анклавымен жалғайтын аумақта темір жол, мұнай-газ құбырлары, талшықтық оптика сымдарын орнатуды қарастырады.

Баку мен Ереванның көлік дәлізін құру жөнінде келісе алмауы Әзербайжан мен Армения арасында бейбіт келісім жасауға бөгет болып тұрған негізгі жайт еді.

Биыл қазақ жазба әдебиетінің негізін қалаушы әрі классигі Абай (Ибраһим) Құнанбайұлының туғанына 180 жыл. Ол – жүздеген өлең, поэма мен аударманың, философиялық трактаттар стилінде жазылған "Қара сөздердің" авторы. Ақынның туған күні биыл елде 1-10 тамыз аралығында атап өтіліп жатыр.

Бүгін таңертең ақынның туған жері Жидебайда Құран бағышталып, құрбандық шалу рәсімі болатыны хабарланған. Одан соң барлық өңірде Абай ескерткішіне гүл шоқтарын қою рәсімі өтті.

Ақорда президент Қасым-Жомарт Тоқаевтың Абайдың туғанына 180 жыл толуына орай құттықтау жариялады.

“Хәкім Абайдың мол мұрасы – қазақ халқының ғана емес, барша адамзаттың өнеге алатын асыл қазынасы. Оның ой-толғамдары мен өсиеттерінің өзектілігі ешқашан жоғалмайды. Сондықтан Абайды тану және таныту, шығармашылығын терең зерделеу өте маңызды” деп жазылған ресми хабарламада.

Ресми мәлімет бойынша, Абайдың мерейтойына орай елде 100-ден астам іс шара жоспарланған.

Бұған дейін 1 тамызда ABAY ACADEMIYASY атты ақынның шығармашылығына арналған энциклопедиялық портал ашылған. Бұл ақын мұрасын цифрландыру, жүйелеу және ғылыми ортаға қолжетімді етуге бағытталған деп айтылады. Ақынның туған күніне орай елде «Ой толғау – Хәкім Абай» монооперасы сахналанып, жыр мүшәйралары, концерттер өтіп жатыр.

Украина мен Еуропа елдері АҚШ-қа Украинадағы соғысты тоқтату жоспарын ұсынды деп жазды дереккөздерге сүйенген The Wall Street Journal.

Оған сәйкес, бейбітшілік бойынша кез келген қадам атыс толық тоқтағаннан кейін жасалуы керек, екі жақ келіскен жағдайда ғана "жер алмасу" мүмкін, Украина кейбір аумағын беруге келіссе, Украинаға қауіпсіздік кепілдігі берілуі керек, оған НАТО-ға мүше болу ықтималдығы да кіруі керек.

Жоспар АҚШ вице-президенті Джей Ди Вэнс, мемлекеттік хатшы Марко Рубио және АҚШ президентінің арнайы уәкілі Стив Уиткофф пен Кит Келлогқа келесі аптада жоспарланып отырған АҚШ президенті Дональд Трамп пен Ресей басшысы Владимир Путин арасындағы кездесу кезінде АҚШ басшылыққа алатын позицияның негізі ретінде ұсынылған.

"Еуропаның мақсаты – Украинамен бірге Ресеймен кез келген келіссөзге қатысты "қызыл сызық" белгілеп алу" деп жазды мақала авторы Боян Панчевски

Жұма күні АҚШ президенті Дональд Трамп пен Ресей басшысы Владимир Путиннің Аляскадағы кездесуіне дайындық жүріп жатқаны хабарланған. Кездесу 15 тамызда өтеді. Кей мәліметке қарағанда, Мәскеу мен АҚШ келісуі мүмкін ықтимал бейбіт келісім жобасында Украинаның бірақ аумақты беру туралы пунктер де бар.

Зеленский 9 тамызда Украина "өз жерін сыйға бермейді" деп мәлімдеді. Әлеуметтік желіде ол "Ресей ұстанымында өзгеріс жоғын" жазды.

"Ресейліктер ... Украина жерін Украина жеріне «айырбастау» идеясын алға тартады, бұл оларға соғысты қайта бастау үшін қолайлы позициясынан басқа ештеңеге кепілдік бермейді" деп жазды Зеленский.

Атырау тұрғыны Украинадағы соғысқа қатысқаны үшін бес жылға бас бостандығынан айырылды деп жазды Halyqstan телеграм-арнасы. Атырау қаласының №2 қалалық соты оны "Шетел аумағындағы қарулы қақтығысқа қатысқаны" үшін (172-бап) кінәлі деп таныған.

Қазақстан қылмыстық кодексінде бұл бап бойынша 5-9 жыл аралығында түрме жазасы қарастырылған. Тергеу органдарының мәліметіне сүйенген телеграм-арна оның Ресейде жұмыс істеп жүріп, Ресей қорғаныс министрлігімен шарт жасасқанын, соғысқа барып, ол жақта жарақаттанғанын жазды. Сот үкімі әзірге күшіне енбеген.

"Ақжайық" басылымы да бейресми дереккөзге сүйене отырып, Атырауда Украинадағы соғысқа қатысқан тұрғын ұсталғанын жазған. Басылым 25 сәуірде Атырау облысының прокуратурасына ресми сауал жібергенмен сауал кейін ҰҚК-ның жергілікті департаментіне бағытталған. Бірақ жауап келмеген.

Облыстық соттың баспасөз қызметі де жауап бермеген. Азаттық та сенбі күні Атырау сотынан жауап ала алмады.

Қазақстан заңы өз азаматтарына шетелдегі қақтығыстарға қатысуға тыйым салады.

Екі апта бұрын украиналық "Хочу жить" жобасы 2025 жылдың басынан бері Ресей әскеріне жалданған 500-ден астам Қазақстан азаматының тізімін жариялаған еді. Жобаның көктемде мәлім еткен тізімінде 661 қазақстандық болған. Ұйымның хабарлауынша, осы тізімге орай Қазақстанның Украинадағы консулы Бауыржан Бегалимов Украинаның әскери тұтқындармен қарым-қатынас мәселелері жөніндегі штаб өкілдерімен кездескен. Кездесу барысында дипломат украин жағына Қазақстанда ақпараттық-түсіндіру шаралары күшейгенін, әрбір жағдай бойынша тергеу басталғанын хабарлаған.

Бұған дейін Қазақстан ішкі істер вице-министрі Игорь Лепеха журналистерге "Хочу жить" жобасы жариялаған тізімді әуелі "тексеру қажеттігін" айтқан еді.

Кейбір ақпарат құралдары бұған дейін Ресей әскерінде соғысып жүрген қазақстандықтар туралы жазған. Тізімде олардың аты-жөндері де бар және ондағы деректер бір-бірімен сәйкес келеді.

Осыған дейін Азаттық Қазақстанның сыртқы істер министрлігіне "Ресей үкіметі "арнайы әскери операция" деп атайтын соғыс басталғалы бері қанша қазақстандық Украинадағы майданның алғы шебіне жіберілді? Ресей жағында және Украина жағында қанша қазақстандық соғысып жүр?" деген сауал жолдаған. Министрліктен жауап болмады.

Алматы облысында Сорбұлақ су қоймасынан шілде соңында жоғалған әскери тікұшақтың бөлшектері мен бір адамның денесі табылды. Бұл жөнінде 9 тамызда әскери ведомство хабарлады.

Министрліктің айтуынша, аталған аумақ спутник деректерінің көмегімен математикалық есептеулер жүргізу нәтижесінде анықталған.

"Аталған ауданға жедел түрде іздеу топтары мен арнайы техника жөнелтілді. Су астындағы жұмыс барысында ҚР қарулы күштерінің әскери қызметкерлері шамамен 14 метр тереңдіктен әуе кемесінің кейбір бөлшектері мен бір адамның мәйітін тапты. Қазіргі уақытта мәйітті тану процедурасы жүргізіліп жатыр" деп жазылған ресми хабарламада.

Іздеу жұмыстары жалғасып жатыр. Су қоймасындағы балшық іздеу жұмыстарын қиындатып отыр деді ведомство өкілдері.

Қорғаныс министрлігіне тиесілі EC-145 әскери тікұшағы 25 шілдеде радардан жоғалған. Бортта үш әскери қызметкер болған. Ізінше ғарыш мониторингі барысында Алматы облысындағы Сорбұлақ көлі аумағында майға ұқсас дақ анықталған. Ертесінде көлден тікұшақ бөлшектері табылған, одан кейін іздеу жұмыстары басталды.

Қазақстанның алты азаматы Газа секторы аумағынан әкетілді деп хабарлады ресми Астана. Қазақстан СІМ-нің хабарлауынша, эвакуацияны Қазақстанның Иордания мен Израильдегі дипломатиялық өкілдіктері ұйымдастырған.

Қазақстандықтар шекара пункті арқылы Амманға өтіп, сол жақтан Қазақстанға ұшып кеткен.

Ведомство жариялаған суретте төрт ересек адам мен екі бала көрінеді.

Қазақстан СІМ Иордания мен Израиль билігіне, халықаралық Қызыл крест ұйымына қазақстандықтардың кетуіне көмектескені үшін алғыс айтты.

"Қазақстанның Амман және Тель-Авив қалаларындағы елшіліктері өңірдегі жағдайды мұқият бақылауда ұстап, Газа секторы мен жалпы Палестина аумағында жүрген Қазақстан азаматтарымен тұрақты байланыста" деп жазылған ресми хабарламада.

Газада қалған қазақстандықтар туралы мәлімет хабарламада айтылмайды.

Газа секторында 2023 жылдың күзінен бері Израиль мен ХАМАС (ЕО мен АҚШ-та террористік ұйым танылған) шайқасып келеді. Шайқас барысында Газада азаматтық инфрақұрылым қирады, азық-түлік, су, дәрі-дәрмек пен отын тапшы.

АҚШ президенті Дональда Трамп пен Ресей басшысы Владимир Путин 15 тамызда Аляскада кездеседі. Бұл жөнінде жұма күні кешке Дональд Трамп мәлімдеді.

Әзірге кездесудің жай-жапсары белгісіз. Алайда журналистердің сұрақтарына жауап берген президент Трамп Ресей мен Украина арасындағы бейбіт келісім "жер алмасудан" да тұратынын айтты.

"Өзара тиімділік үшін біраз жер айырбасталады... Бір нәрсені қайтарамыз, бір нәрсені айырбастаймыз" деді Дональд Трамп журналистерге. Нақтысын алдағы уақытта айтатынын жеткізді.

Трамп Путинмен кездесуге дайындық жөнінде Ақ үйде Әзербайжан мен Нахчыван арасындағы көлік дәлізін орнату туралы келісімге Әзербайжан мен Армения басшылары қол қойған кезде хабарлады.

Америка-Ресей саммиті өтетіні 6 тамызда Трамптың арнайы уәкілі Стив Уиткофф Мәскеуге барғаннан кейін айтыла бастаған. Трамптың сөзінше, ол Путинмен де, Зеленскиймен де келіссөз өткізуді көздеген, Путин және Зеленскийдің үшжақты кездесуін де жоққа шығармады. Ал Мәскеу өкілдері үшжақты кездесу туралы айту әзірге ерте деп санайды.

Трамптың мәлімдемелеріне сүйенген сарапшылардың сөзінше, Украинаға Ресей басып алған украин жерінің біраз бөлігінен бас тарту ұсынылуы мүмкін. Осыған дейін Киев бұл шарттан бас тартқан.

Армения мен Әзербайжан АҚШ-тың араағайындық етуімен ұзақ жылдық соғысты аяқтауды көздейтін бейбіт келісімге қол қойды. Құжатқа қол қою рәсімі АҚШ президенті Дональд Трамп ұйымдастырған Ақ үйдегі салтанатты шарада өтті.

"Олар 35 жыл соғысты. Енді дос" деді кездесуден кейін Трамп.

Трамптың екі жағынан орын алған Армения премьер-министрі Никол Пашинян және Әзербайжан басшысы Илхам Әлиев 8 тамызда АҚШ-пен экономикалық мүмкіндіктерді бірігіп дамыту туралы келісімге де қол қойды.

Трамп оларды ондаған жыл бойғы жанжалдардан кейін тұрақты бейбітшілікті жақтап, келісімге қол жеткізген тұлғалар ретінде тарихқа енетін "өте ақылды басшылар" деп атады.

"Армения мен Әзербайжан барлық соғыс қимылдарын түбегейлі тоқтатып, сауда, саяхат және дипломатиялық қарым-қатынасты жандандыруға, бір-бірінің егемендігі мен аумақтық тұтастығын құрметтеуге міндеттелді" деді Трамп.

Бұған дейін Reuters бейбіт келісім ұзақ жылдық соғыстан кейінгі екі ел арасындағы экономикалық байланысты нығайтуды, энергетика, технология, инфрақұрылым және шекара қауіпсіздігін қамтамасыз ету саласында Америкамен келісімге қол қоюды, сонымен бірге 1992 жылы жанжалды реттеу мақсатында құрылған Минск тобын (Франция, Ресей, АҚШ бірігіп жетекшілік етеді) таратуды қарастыратынын жазған.

Экономикалық келісім 1990 жылдан бері жабық болған Оңтүстік Кавказдағы стратегиялық транспорт дәлізінің жұмысын қалпына келтіруге жол ашуы мүмкін. Мәселе Армения аумағы арқылы өтетін Әзербайжан мен Нахчеван экславы арасындағы көлік дәлізі туралы болып отыр.

Құжат темір жол, мұнай-газ құбырлары, талшықтық оптика сымдарын орнатуды қарастырады. Бұл тек тауар емес, адамдарды да тасымалдауға жол ашады. Пашинянның ұсынысымен көлік дәлізі "Халықаралық бейбітшілік және гүлденуге арналған Трамп жолы" (Trump Route for International Peace and Prosperity, немесе TRIPP) деп аталады.

"Біз текетірес пен қайшылық, қантөгіс беттерін жабамыз. Балаларымызды жарқын әрі қауіпсіз болашақпен қамтамасыз етеміз. Мен өте қуаныштымын, себебі бүгін жаңа ұлы тарихты жазып жатырмыз" деді Әлиев қол қою рәсімі кезінде.

"Бүгін біз армян-әзербайжан қарым-қатынасындағы маңызды кезеңге қол жеткізіп, бұрынғы тарихымыздан жақсырақ тарих жазудың іргетасын қаладық" деді Пашинян.

ЖАУАПСЫЗ СҰРАҚТАР

Лондонда шоғырланған Chatham House сараптама орталығының ғылыми қызметкері Лоуренс Броерс келісімді "ірі қадам" деп атамас бұрын көбірек ақпарат керектігін айтты.

"Жалпы алғанда бізде жауапсыз сұрақтар көп" деді сарапшы Азат Еуропа/Азаттыққа жіберген жазбаша жауабында.

"Әуелі айқындап алатын жайт бар: бейбіт келісімге қол қойылған жоқ, тек осыған дейін орындалып қойған келісімге қол қою міндеті ғана бар" деді ол.

Оның сөзінше, Минск тобын таратудан да бөлек күрделі шарттар бар.

"Біз әзірге мақсатқа жеткен жоқпыз, әрине қарқынды арттыру және бейбітшіліктен айнымақтастықты жаңғырту әрине, құптарлық жайт" деді ол.

ЕҚЫҰ бейбітшілікке ұмтылыс жолын жылы қабылдап, Армения мен Әзербайжанды бейбітшілік орнату үшін қолдан келгеннің бәрін жасауға шақырды.

Халықаралық дағдарыс орталығының Оңтүстік Кавказ бойынша кеңесшісі Конуль де Мур Ақ үйдегі оқиғаны бейбітшіліктің басы ретінде қарастыруға болады, бірақ айқын емес тұстары бар деді.

"Алдағы күндері бізде осы [көлік] дәлізі немесе жол жөнінде көбірек ақпарат болады. Әзербайжан талап етіп отырған сол дәліз бе? Ережелері қандай болмақ? Шекара қалай ашылмақ? Бұл мәселелер шешілген бе?" деді ол.

Оның сөзінше, келісімге кедергі келтіріп отырған жайттардың бірі Әзербайжанның Армения Конституциясына өзгеріс енгізу туралы талабы. Қолда бар ақпаратқа қарағанда, мұндай өзгерістер 2027 жылға дейін қабылдануы мүмкін.

"Бұл талап та бейбітшілік келісіміне жолда кедергілердің бірі болайын деп тұр" деді ол.

РЕАКЦИЯ

Түркия келісімді құптап, "Оңтүстік Кавказда бейбітшілік орнап, гүлденуі үшін тарихи мүмкіндік пайдаланылды" деп мәлімдеді.

Бұл оқиға "аймақта бейбітшілік пен тұрақтылықты қамтамасыз ету көзқарасы тұрғысынан өте маңызды" деп жазылған Түркия СІМ мәлімдемесінде.

Ресей мен Иран келісімге аса қатты қуана қоймайды, себебі Армения арқылы көлік дәлізінің ашылуы мұнай-газға бай Кавказ бен Орталық Азияны Ресей мен Иранды айналып өтіп Еуропамен жалғауы мүмкін.

Бұған дейін Мәскеу мен Тегеран да Иранға шекаралас - Арменияның стратегиялық маңызды Сюник аумағына АҚШ-тың келу ықтималдығына алаңдаушылық білдірген.

Мәскеу Вашингтонды армян-әзербайжан бейбітшілік процесін қолға алуға талпынып, аймақтық державаларды екінші орынға ысырмақ болды деп айыптаған.

"Батыс елдері Баку мен Ереванды татуластыру процесін өздерінің рельсіне бұруға талпынып жатыр. Бұл рельстің әдетте қайда баратынын білеміз. Бұл аймақтың қауіпсіздік жүйесіндегі тепе-теңдікті бұзуы мүмкін" деген Ресей сыртқы істер министрлігінің ресми өкілі Мария Захарова 24 шілдеде.

Иран да келісім Армениямен шектесіп жатқан солтүстік аумағына қатер төндіруі мүмкін деп қарсы шықты.

Chatham House сараптама орталығының өкілі Лоуренс Броерстің пікірінше, Ақ үйде қол қойылған келісімге екі фактор кедергі келтіруі мүмкін: Ресей мен Иран. Екеуінің де Кавказда ықпал ету тетіктері бар деді ол.

ҚАЗАҚСТАН ДА РЕАКЦИЯ БІЛДІРДІ

Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Вашингтонда Әзербайжан мен Армения елдері арасында қол қойылған келісімге реакция танытып, оны “тарихи жетістік” деп атады.

“Аталған құжат қос мемлекет арасындағы ұзаққа созылған әскери қақтығысты түбегейлі тоқтатып, дипломатиялық қатынас орнатуға және берік бітім негізінде ынтымақтастықты дамытуға жол ашты” деп жазылған Ақорданың сенбі күнгі хабарламасында.

Хабарламада Тоқаев араағайындық танытқан АҚШ президентінің “тегеурінді әрі тиімді бітімгерлік миссиясын” атап өтіп, “Қазақстан да екі ел арасындағы осынау маңызды уағдаластыққа қол жеткізуге елеулі үлес қосты деп санайды” деді.

Былтыр Алматыда Оңтүстік Кавказдағы екі ел арасында бейбіт келісім орнатуға бағытталған келіссөз өткен. Оған Армения, Әзербайжан және Қазақстан сыртқы істер министрлері қатысқан.

• Таулы Қарабақ ресми түрде Әзербайжан аумағы саналады, бірақ бұл аймақта армяндар басым болған. Әзербайжан мен Армения Таулы Қарабақ аймағы үшін 1988 жылдан бері қақтығысып келеді. 1988-94 жылдары арасындағы соғыста 30 мыңдай адам қаза болды. 1994 жылы екі ел қақтығысты тоқтату туралы келісімге қол қойған. Кейін Таулы Қарабақ армяндардың бақылауында болды. Таулы Қарабақ аймағы 1991 жылы тәуелсіздік жариялаған. Бірақ бұл тәуелсіздік халықаралық деңгейде мойындалмады. Аймақтың тәуелсіздігін Арменияның өзі де мойындаған жоқ.
• 2020 жылы қыркүйекте Әзербайжан мен Армения Таулы Қарабақта қайта қақтығысты. Бұл қақтығыстан соң Әзербайжан Таулы Қарабақтағы Степанакерттен басқа барлық аймақты, сонымен қатар Мардакерт және Мартуни қалаларын өзіне қайтарып алған. Ал Таулы Қарабаққа Мәскеу бітімгер әскерін кіргізген.
• 2023 жылы күзде Әзербайжан әскери операция жасап, мойындалмаған Таулы Қарабақ республикасының үкіметін капитуляцияға мәжбүрлеп көндірген. Қуғын-сүргін болуы мүмкін деп сескенген армяндар жаппай үйлерін тастап, Арменияға кеткен. БҰҰ мәліметіне қарағанда, 120 мың армяннан бірер аптаның ішінде мыңнан астам ғана адам қалған. Ереван халықтың жаппай қоныс аударғанын қысым деп атаған. Ал Әзербайжан билігі армяндарды қала беруге, Әзербайжан қоғамымен араласуға шақырған.
• Сол жылы қыркүйекте мойындалмаған республиканың құрылымдары өз-өзін тарататынын жариялады. Қазан ортасында президент Ильхам Әлиев Ханкенді (Степанакерт - мойындалмаған Таулы Қарабақтың бұрынғы астанасы) қаласында Әзербайжан туын көтеріп, осылайша Баку Қарабақты толық қайтарып алғанын білдірген.

Жамбыл облысында "балаларды құлдықта ұстады" деп күдікке ілінген адам ұсталды деп хабарлады Қазақстан ішкі істер министрлігінің ресми өкілі Шыңғыс Әлекешов. Министрліктің өкілінің сөзінен ҚазТАГ үзінді келтіреді.

"Күдікті ұсталып, уақытша қамау изоляторына жіберілді. Зардап шеккен балаларға тиісті медициналық және психологиялық көмек беріледі. Бұдан бөлек, жергілікті полиция қызметкерлеріне қатысты қызметтік тексеріс басталды. Ішкі істер министрі істі жеке бақылауына алды" деп хабарлады Әлекешов жұма күні.

Бұған дейін желіде кәмелетке толмаған екі баланың көмек сұраған видеосы тараған. Видеода балалар мал бағып жүргендерін, телефондарын тартып алғанын айтып, алған жарақаттарын да көрсетеді. Олар Жамбыл облысы Талас ауданында тұрған.

Жұма күні күндіз бала құқығы жөніндегі уәкіл Динара Зәкиева балалардың жүрген жері анықталғанын, аймаққа уәкіл жібергенін хабарлады. Айтуынша, полиция қылмыстық іс қозғаған. Оның сөзінше, өгей әкесі балаларға 4,5 жыл "озбырлық көрсеткен".

Ақпаратқа қарағанда, полиция қызметкерлері кәмелетке толмаған балаларды Тараздағы қиын жағдайға түскен балаларды қолдау орталығына жеткізген. Тергеу амалдарымен қатар психологиялық және заңгерлік көмек көрсетілетіні хабарланды. Арнайы комиссия құрылған.

Өткен аптада Шымкентте екі жасөспірім қыз: 2009 және 2010 жылғы қыздар жыныстық құлдықтан босатылғанын жергілікті "Отырар" арнасы хабарлаған. Оларға "баспана беріп, көмектесеміз" деп тартқан. Олар босатылғаннан кейін арнайы әлеуметтік қызмет орталығына орналастырылған.

Қазақстан президенті Қасым-Жомарт Тоқаев Ресей президенті Владимир Путинмен телефон арқылы сөйлесті. Әңгіменің негізгі тақырыбы – Украинадағы соғыс болған. Бұл жөнінде Ақорданың баспасөз қызметі хабарлады.

"Негізінен Украина кикілжіңін шешу тақырыбына баса назар аударылды. Владимир Путин АҚШ президенті Дональд Трамптың арнайы өкілімен келіссөз нәтижесімен жан-жақты таныстырды. Қасым-Жомарт Тоқаев алдын ала келісімдерді құптайтынын айтты және Қазақстан басынан соғыс қимылдарын тоқтатудың бейбіт формуласын қарастыру керегін айтып келгеніне назар аударды" деді Тоқаевтың баспасөз хатшысы Руслан Желдібай Tengrinews агенттігіне.

Бұған қоса президенттер екіжақты байланыстар мәселесін де сөз еткен және Тоқаевтың қарашада Мәскеуге жасайтын мемлекеттік сапарын талқылаған. Қасым-Жомарт Тоқаев "стратегиялық әріптестік пен одақтастық рухындағы көпжақты ықпалдастықты тереңдететін" бұл сапарға "ерекше мән беретінін" айтқан.

Ақпарат құралдары АҚШ президенті Дональд Трамп пен Ресей президенті Владимир Путин Украинадағы соғысты тоқтату мәселесін талқылау үшін жақын күндері кездесуі мүмкін екенін жазып жатыр. Ресей президентінің сыртқы саясат жөніндегі көмекшісі Юрий Ушаков Мәскеу мен Вашингтон алдағы күндері "жоғары деңгейдегі кездесу өткізуге" келіскенін мәлімдеді. Путиннің өзі Трамппен кездесетін орын ретінде Біріккен Араб Әмірліктерін ұсынған.

АҚШ президенті Дональд Трамп Ресей басшысын "жап-жақсы сөйлесіп алып, Украинаны бомбалап тастайды" деп сынға алып, одан көңілі қалғанын айтқан және соғысты тоқтатуға 10 күн берген. Ол мерзім 8 тамызда аяқталуы керек. Бітім болмаған жағдайда ол Ресейдің өзіне және оның мұнай-газын сатып алатын елдерге жоғары тарифтер енгізетінін айтқан.

Қазақстан Ресейдің Украинаға жасаған агрессиясын қолдамады, ашық қарсылық та білдірген жоқ. Ол Украинадағы соғысты бейбіт жолмен шешуге шақырады. 2022 жылы маусымда Тоқаев Қазақстан Украинаның шығысындағы "ДХР" және "ЛХР" жікшіл аймақтарының "тәуелсіздігін мойындамайтынын" айтқан.

Дегенмен ол Ресей-Украина соғысы туралы пікір білдіргенде "Ресейдің әскери тұрғыдан жеңілмейтіні анық" деп мәлімдеген.

Украинада соғыс басталғалы бері Ресей әскері жағында соғысып, қаза болған кемінде 122 883 адамның аты-жөні анықталды. Ашық дереккөздерден жиналған мәліметтерге қарағанда, олардың 53% — еріктілер, мобилизацияланғандар және тұтқындар. BBC-дің Орыс қызметі мен "Медиазона" және еріктілер жүргізген зерттеуде осындай мәлімет айтылады.

Қаза болғандардың 27% - еріктілер, 14% —тұтқындар, 11% —мобилизацияланғандар. Соғыс басталғалы бері 5540 офицер қаза болды, 12-і - генерал. Әсіресе кіші командирлер арасында адам шығыны едәуір, бұл бөлімшелердегі тактикалық үйлесімділік жоғын көрсетуі мүмкін.

2023 жылдың қазан айынан бері адам шығыны тұрақты түрде жоғары болып отыр – күніне шамамен 120 адам.

Журналистер ашық дереккөздер – әлеуметтік желідегі жазбалар мен жергілікті ақпарат құралдары, некрологтар, зираттан түсірілген суреттердің көмегімен адам шығынын есептеп жатыр. Сарапшылардың бағалауынша, қаза болғандар 273 мыңға жетуі мүмкін, ал Донбастағы ресейшіл топ сарбаздарын есепке алғанда, 297 мыңға жетуі мүмкін деп жазды BBC-дің Орыс қызметі.

8 тамызда Балқаш жағалауындағы Үлкен ауылында Қазақстандағы алғашқы АЭС құрылысы жобасының ресми түрде ашылуы болды. Бұл жөнінде Қазақстанның атом энергиясы жөніндегі агенттігі хабарлады. Бүгін ол жаққа Қазақстанның атом энергиясы жөніндегі агенттігі, “Росатом” өкілдері жиналды. Ауылда алғашқы станцияның макеті де көрсетілді.

Қазақстан атом энергиясы жөніндегі агенттігінің төрағасы Алмасадам Сәтқалиевтің айтуынша, АЭС жобасына жалпы 14-15 млрд доллар инвестиция тартылады және әлеуметтік жобалар үшін қосымша 1 млрд доллар тартылмақ.

"АЭС стратегиялық жобаға, атом өнеркәсібін, өңірлік инфрақұрылымды, индустриялық-инновациялық прогресті және ұзақ мерзімді экономикалық өсуді дамытудың негізгі драйверіне айналады" деді Сәтқалиев.

"Қазақстандық атом энергетика станциялары" компаниясының төрағасы Ернат Бердіғұловқа журналистер Түркияда АЭС салып, жалақылары кешіктірілген жұмысшылардың жағдайы Қазақстанда қайталанбай ма деген сұрақ қойды. "Росатом" нысанын салып жатқандар арасында шамамен 200-ге жуық қазақстандық бар. Бердіғұлов екі елдегі жағдай әртүрлі екенін айтты.

"Түркия мен Қазақстандағы жобалар түрлі тетіктер арқылы жүзеге асып жатыр. Түркияда Ресей жағы өзі салып, өзі иеленіп, станцияны өзі пайдаланады...Ал мұнда Қазақстан жағы нысанға толық иелік етеді, Ресей жағы консорциумға жетекшілік етеді, жобаны жүзеге асыратын мердігер. Станцияға Қазақстан толық ие болады. Сәйкесінше, аталған сценарийдің бізге қатысы жоқ" деді Бердіғұлов.

Шара кезінде "Қазақстан өзінің ядролық отынын өзі өндіретіні" айтылды. Әлемде өндірілетін уранның 40 пайызы Қазақстанда өндірілетіні, бұл бойынша Қазақстан әлемде бірінші орында тұрғаны айтылды.

Бұған дейін алғашқы станцияны ресейлік “Росатом” салып беретіні белгілі болған. Қазақстанға екінші және үшінші атом станциясын Қытайдың China National Nuclear Corporation (CNNC) компаниясы салып беретіні хабарланған.

Биыл ақпанда Қазақстан үкіметі елдегі алғашқы атом электр станциясын салатын орынды ресми түрде бекітті – ол Алматы облысы Жамбыл ауданында, Балқаш көлінің жағасындағы Үлкен ауылының маңында тұрғызылмақ.

Алайда кей эколог Қазақстанда АЭС салуға қарсы. Олар атом станциясы Балқаш көліне кері әсер етуі мүмкін дейді. Қоғам белсенділері мен саясаттанушылар да АЭС-ті Ресей салатын болса, Қазақстан оған энергия және саяси жағынан тәуелді болып қалады деп алаңдайды.

Ал ресми Астана Қазақстан қоғамына АЭС-ті таңдау шешімінің саяси астары жоқ деуге сендіруге тырысып келеді.

Биыл 14 маусымда Ресейдің Қазақстанда АЭС салуы елдің егемендігіне қауіп төндірмейді деді атом энергиясы жөніндегі агенттіктің төрағасы Алмасадам Сәтқалиев.

“Уран шикізатының, технологиялық процестерінің меншік иесі, операторы, өндірушісі Қазақстан болады” деді агенттік төрағасы.

Қазақстан билігі АЭС салу туралы шешімді былтыр қабылдады. Ол шешімді қабылдамас бұрын елде референдум өткізілді. Байқаушылар референдумға дауыс беру кезінде заң талаптарын бұзу фактілері тіркелгенін, мысалы, референдум бюллетеньдерін дауыс беру жәшігіне топтап тастау секілді жайттар анықталғанын хабарлаған.

Орталық референдум комиссиясының ресми қорытындысына сай, дауыс берген азаматтардың 71 пайызы Қазақстанда АЭС салуды қолдаған.

Балқаш жағалауындағы Үлкен ауылында елдегі алғашқы атом станциясы құрылыс жобасы ашылып жатқан тұста Алматыда атом станциясын салуға қарсы шыққан бес белсендінің соты жалғасып жатыр.

Блогер Абзал Достияровтың сөзінше, бір күн бұрын белсенділердің сотынан судья өзін және тәуелсіз журналист Қойшыбек Мүбәракті “еш түсіндірместен шығарып жіберген”. Бұған дейін оларға “ақпарат таратып, сотқа қысым жасап жатсыңдар” деп айтқан. Мемлекеттік БАҚ өкілдері сотқа еркін кіріп жатқанын айтқан блогер мұны “ақпарат құралдарын алалау” деп атады.

Блогер жариялаған видеода сот инспекторы “ақпарат құралын алалау” дегенмен келіспейді, бірақ нақты себебін түсіндірмейді. Бейсенбі күнгі сотқа қатысқан мәжіліс депутаты Ермұрат Бапи оларға бұл бойынша прокуратураға жүгіну керектігін айтқан.

8 тамызда Азаттық Алматы қалалық сотының баспасөз қызметіне хабарласты. Баспасөз хатшысы міндетін атқарушы Гүлжанат Әзімбаева “Ол ашық сот. Бәрін тізіммен кіргізді. Істі қарап жатқан Алмалы аудандық соты, сол сотқа өздеріңіз сұрау жіберіңіздер” деді. Азаттық ресми сауал әзірлеп жатыр.

Айдар Мүбәраков, Жанат Қазақбай, Нұрлан Жауылбаев, Фазылжан Сыдықов, Нұрлан Темірғалиев былтыр АЭС референдумы қарсаңында ұсталған. Оларға "Жаппай тәртіпсіздік ұйымдастыру" баптары бойынша айып тағылған.

Мемлекеттік айыптаушылардың пікірінше, белсенділер жаппай тәртіпсіздікті жоспарлаған, психологиялық-филологиялық сараптама олардың "митингіге үндегенін, билікпен күресуге шақырғанын" анықтаған.

Алайда белсенділер өздеріне тағылған айыптармен келіспейді. Олар өздерінің ұсталуын АЭС құрылысына қатысты айтқан пікірлерімен және референдум қарсаңындағы қудалаулармен байланыстырған.